دعوای طلاق به درخواست مرد
🔹 مقدمه
طلاق در نظام حقوقی ایران، ایقاع است؛ یعنی تنها به ارادۀ یکجانبه (مرد) واقع میشود و رضایت زن شرط تحقق آن نیست.
اصل این اختیار در حدیث نبوی معروف
«الطلاقُ بیدِ مَن أَخَذَ بِالسّاق»
بیان شده است؛ یعنی اختیار طلاق در دست کسی است که عقد به دست اوست.
بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی:
مرد میتواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون، با مراجعه به دادگاه همسرش را طلاق دهد.
بنابراین، مرد نیاز به اثبات علت ندارد و صرف ارادهی او با رعایت تشریفات قانونی برای جدایی کافی است.
در نکاح موقت، طلاق وجود ندارد، بلکه مرد میتواند باقیمانده مدت را ببخشد و بدینطریق جدایی حاصل شود.
🧩 ارکان دعوا
- حق طلاق مرد در عقد دائم بدون نیاز به دلیل خاص و بدون رضایت زن (ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی).
- ارجاع امر به داوری:
بهموجب ماده ۲۸ قانون حمایت خانواده، دادگاه پس از اولین جلسه رسیدگی، موضوع را برای صلح و سازش به داوران ارجاع میدهد.
هر یک از زوجین مکلفاند ظرف یک هفته داور خود را (از اقارب متأهل و حداقل ۳۰ ساله) معرفی کنند. - صدور گواهی عدم امکان سازش:
در صورت عدم موفقیت داوری در ایجاد صلح، دادگاه این گواهی را صادر میکند (نه حکم طلاق). - اظهارنظر درباره حقوق مالی زوجه:
طبق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، دادگاه موظف است ضمن رأی خود کلیه حقوق مالی زوجه مانند مهریه، نفقه، اجرتالمثل، جهیزیه و شرط تنصیف دارایی را بررسی و تعیین کند. - مهلت اجرای طلاق:
زوج باید ظرف سه ماه پس از قطعیت رأی، آن را به دفترخانه طلاق ارائه و در همان مهلت برای اجرای صیغه اقدام کند؛ در غیر این صورت، گواهی از اعتبار ساقط میشود (ماده ۳۴ قانون حمایت خانواده). - ثبت طلاق منوط به پرداخت حقوق مالی زوجه است مگر آنکه زن کتبا رضایت دهد. (ماده ۲۹).
- اعسار از پرداخت حقوق مالی:
اگر زوج ظرف مهلت قانونی دعوای اعسار یا تقسیط اقامه کند، اعتبار گواهی تا تعیین تکلیف اعسار معلق میماند. - نوع طلاق:
طلاق به درخواست مرد معمولاً رجعی است مگر در دو حالت:- عدم وقوع نزدیکی (بائن غیر مدخوله)
- یائسه بودن زوجه
⚖️ تشریح حقوقی موضوع
۱. ماهیت طلاق از منظر فقه و قانون
طلاق از ایقاعات است و به اراده انفرادی مرد محقق میشود.
قانون اصلاحی سال ۱۳۸۱ تغییری در اصل موضوع ایجاد نکرد، بلکه سازوکار اداری و قضایی به آن افزود.
۲. دیدگاه انتقادی نسبت به آزادی مطلق طلاق
دکتر صفایی در مختصر حقوق خانواده، ش ۲۱۴ مینویسد:
«دادگاهها نباید بدون احراز دلیل موجه برای طلاق، گواهی عدم امکان سازش صادر کنند؛ زیرا اقدام غیرموجه با قاعده لاضرر و منع سوءاستفاده از حق (اصل ۴۰ قانون اساسی) مغایرت دارد.»
با اینکه این دیدگاه از نظر اخلاقی و فقهی قوی است، اما چون تصریح قانونی ندارد، رویه قضایی معمولاً آن را نمیپذیرد.
🔸 ماهیت و تمایز گواهیها
| نوع درخواست | تصمیم دادگاه | ماهیت رأی |
|---|---|---|
| طلاق از سوی مرد یا توافقی | گواهی عدم امکان سازش | صرفاً مجوز اجرای طلاق |
| طلاق از سوی زن | حکم الزام زوج به طلاق | رأی قضایی لازمالاجرا |
🧭 صلاحیت محلی و نحوه رسیدگی
-
غیرمالی بودن دعوا:
طلاق از جمله دعاوی غیرمالی است؛ هزینه دادرسی نیز بر همین اساس پرداخت میشود (ماده ۸ قانون حمایت خانواده). -
دادگاه صالح:
دادگاه خانواده محل اقامت زوجه برای طلاق از سوی مرد صالح است. -
تشریفات رسیدگی:
جز در مرحله تقدیم دادخواست، دعوای طلاق به صورت غیرتشریفاتی بررسی میشود.
🩺 بررسی وضعیت بارداری
پیش از ثبت طلاق، ارائه گواهی پزشک ذیصلاح درباره وجود یا عدم وجود جنین الزامی است (ماده ۳۱ قانون حمایت خانواده).
در صورت توافق طرفین بر باردار بودن زوجه، اقرار آنان باید در سند طلاق ثبت شود.
📜 اعتبار گواهی عدم امکان سازش
- مدت اعتبار: سه ماه از تاریخ قطعیت رأی.
- اگر زوج ظرف مهلت مقرر برای اجرای طلاق حاضر نشود، گواهی بیاعتبار میشود.
- اگر زوج حاضر شود ولی زن امتناع کند، دفترخانه پس از اخطار قانونی صیغه را در غیاب زوجه جاری میکند.
- در مورد زوجه مجهولالمکان، ابلاغ از طریق آگهی روزنامه کثیرالانتشار انجام میشود.
🔹 توجه:
حتی در غیاب زن، ثبت طلاق بدون واریز کلیۀ حقوق مالی در صندوق اجرای احکام ممکن نیست.
💰 اعسار و تعلیق مهلت سهماهه
اگر زوج در فرصت مقرر، گواهی طرح دعوای اعسار یا تقسیط را به دفترخانه ارائه دهد، مهلت سهماهه تعلیق میشود و اعتبار گواهی تا زمان صدور رأی اعسار محفوظ خواهد ماند (ماده ۲۰ آییننامه اجرایی).
🔹 ماهیت طلاق رجعی
طلاق رجعی یعنی مرد میتواند در مدت عده بدون عقد جدید به زن رجوع کند.
در این مدت:
- زوجه کماکان زوجه شرعی محسوب میشود (بند ۲ ماده ۸ قانون امور حسبی).
- نفقهاش بر عهده شوهر است.
- زنا با وی در حکم زنا با زن شوهردار است.
📘 استثنا:
اگر زوجه یائسه یا غیرمدخوله باشد، طلاق بائن بوده و رجوع ممکن نیست.
🕰️ مفهوم و مدت عده
عده مدتی است که زن پس از انحلال ازدواج نمیتواند ازدواج مجدد کند.
- عده طلاق: سه طُهر (پاکی پس از حیض)
- اگر باردار باشد: تا زمان زایمان (ماده ۱۱۵۱ ق.م)
- اگر زن حیض نمیبیند: سه ماه قمری (ماده ۱۱۵۲ ق.م)
- زن یائسه یا غیرمدخوله: عده ندارد (ماده ۱۱۵۵ ق.م)
📍 شرط صحت اجرای صیغه:
طلاق باید در زمان پاکی زن از حیض واقع شود، مگر زن باردار باشد یا دخولی صورت نگرفته باشد.
اگر طلاق در زمانی واقع شود که زن بلافاصله پس از آن عادت ببیند، طهر مزبور برای عده محسوب نمیشود. (کاتوزیان، حقوق خانواده، ج۱، ص۴۴۲)
🚫 شرط اسقاط حق طلاق از سوی مرد
اگر مرد ضمن عقد نکاح یا قرارداد جداگانه، حق طلاق را از خود ساقط کند، شرط مذکور باطل و بلااثر است.
اما اعطای وکالت در طلاق به زن سبب سلب حق ذاتی مرد در طلاق نمیشود؛ بلکه صرفاً وکالتی برای زن ایجاد میکند تا به نیابت از مرد اقدام کند.
جمعبندی
| عنوان | حکم قانونی |
|---|---|
| نوع حق | ایقاع، در اختیار مرد |
| مستند قانونی | ماده ۱۱۳۳ ق.م و مواد ۲۸، ۲۹ و ۳۴ قانون حمایت خانواده |
| رأی دادگاه | گواهی عدم امکان سازش |
| نوع طلاق | رجعی (مگر زن یائسه یا غیرمدخوله) |
| داوری | الزامی (جز طلاق توافقی) |
| پرداخت حقوق زوجه | پیششرط ثبت طلاق |
| دادگاه صالح | محل اقامت زوجه |
| شرط اسقاط حق طلاق | باطل و غیرنافذ |
