فسخ نکاح از جانب مرد به سبب عیوب هفتگانه زن | ارکان، شرایط و آثار
مقدمه
در حقوق ایران، ازدواج عقدی لازم است؛ اما در موارد خاص، به یکی از زوجین اختیار فسخ نکاح داده شده است. مرد میتواند در صورت وجود برخی عیوب مشخص در زن، نکاح را بهصورت یکجانبه و بدون رضایت زن فسخ کند. این حق صرفاً در صورتی معتبر است که مرد در زمان عقد از وجود عیب آگاه نبوده و عیب نیز قبل از عقد وجود داشته باشد.
ارکان دعوا
۱. احراز رابطه زوجیت
- ارائه تصویر سند رسمی ازدواج برای اثبات رابطه زوجیت الزامی است.
۲. اعلام اراده مرد مبنی بر فسخ
- مرد باید بهصورت قطعی و آشکار قصد خود را برای فسخ اعلام کند.
۳. وجود و اثبات یکی از عیوب هفتگانه زن
بر اساس ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی، عیوبی که برای مرد حق فسخ نکاح ایجاد میکنند عبارتند از:
| ردیف | عیب | توضیح | نکته کلیدی |
|---|---|---|---|
| الف | جنون | دیوانگی زن، به شرط آنکه قبل از ازدواج حادث شده و مرد بیاطلاع بوده باشد. | بر خلاف مرد، جنون زن فقط اگر پیش از عقد باشد، موجب فسخ است. |
| ب | قرن | گوشت یا استخوان زائد در آلت زن که مانع مقاربت میشود. | معمولا با نظریه پزشکی قانونی احراز میشود. |
| پ | جذام | بیماری مزمن با زخم و آسیب در بدن، بهویژه چهره. | در زمان عقد باید وجود داشته باشد. |
| ت | برص (لک و پیس) | از بین رفتن رنگدانههای پوست بهصورت لکهای. | اگر درمانپذیر باشد، حق فسخ منتفی میشود. |
| ث | افضاء | یکی بودن دو مجرای تناسلی زن. | از نادرترین موارد فسخ است. |
| ج | زمینگیری | بیماریای که قدرت حرکت و برخاست را سلب میکند. | باید مانع استفاده زناشویی باشد. |
| چ | نابینایی از هر دو چشم | باعث پیدایش حق فسخ است حتی اگر سایر حواس سالم باشند. |
۴. وجود عیب در حین عقد و جهل زوج نسبت به آن
- تمام عیوب باید در زمان عقد وجود داشته باشند نه بعداً ایجاد شده باشند.
- اگر مرد با علم به عیب ازدواج کند، حق فسخ ساقط میشود.
۵. ثبت فسخ نکاح
- هرچند فسخ نکاح ماهیتاً اعلامی دارد، اما مطابق ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده، باید در دفتر طلاق ثبت گردد تا رسمیت یابد.
نکات مهم مرتبط با دعوا
۱. ماهیت دعوا
- دعوای فسخ نکاح غیرمالی است.
- رسیدگی طبق ماده ۸ قانون حمایت خانواده، با تقدیم دادخواست و بدون تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام میشود.
۲. دادگاه صالح
- دادگاه خانواده محل سکونت زن.
۳. اثر فسخ
- فسخ نکاح اثر قهقرایی ندارد؛ فقط از زمان اعمال فسخ اجرا میشود.
- آثار پیش از فسخ معتبر باقی میمانند.
درمانپذیری عیوب
اگر عیب زن قابل درمان باشد، حق فسخ از بین میرود.
دکتر کاتوزیان در توضیح ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی معتقد است:
«فرض قانونگذار بر غیرقابل درمان بودن این عیوب است. اما اگر علم پزشکی درمان را ممکن سازد، مبنای فسخ منتفی خواهد شد.»
(همچنین نظریه مشورتی 6102/87/7 مورخ ۱/۱۰/۱۳۸۷ تأیید دارد.)
وضعیت مهریه در صورت فسخ
مطابق ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی:
- فسخ قبل از نزدیکی: زن مستحق هیچ مهری نیست.
- فسخ بعد از نزدیکی: زن مستحق کل مهریه است.
فوریت در اعمال حق فسخ
براساس ماده ۱۱۳۱ قانون مدنی:
- حق فسخ نکاح فوری است و باید در مدت متعارف پس از اطلاع از عیب اعمال شود.
- تأخیر در استفاده از حق فسخ، موجب سقوط آن میشود، مگر آنکه مرد جاهل به فوریت بوده باشد.
پرسشهای متداول (FAQ)
🔹 آیا زن میتواند عیب خود را درمان کرده و مانع فسخ شود؟
بله، اگر عیب قابل درمان باشد و درمان انجام شود، مبنای فسخ منتفی میشود.
🔹 آیا اثبات عیب لازم است؟
بله، احراز آن بر عهده دادگاه است و با نظر پزشکی قانونی یا پزشک متخصص تأیید میشود.
🔹 آیا فسخ نکاح نیاز به حکم دادگاه دارد؟
فسخ، ماهیتاً عمل حقوقی یکطرفه است ولی برای ثبت رسمی و آثار قانونی باید در دادگاه احراز و سپس در دفتر طلاق ثبت شود.
جمعبندی
فسخ نکاح از جانب مرد در موارد خاصی از سوی قانونگذار مجاز شمرده شده است. این موارد محدود به هفت عیب جسمی یا روانی زن است که در زمان عقد موجود بوده و مرد از آن بیخبر بوده است. فسخ نکاح حقی فوری است و باید در مهلت عرفی پس از اطلاع از عیب اعمال شود.
