قانون مربوط به مواد روانگردان
🟦 مبنای قانونی و جایگاه
- قانون «الحاق دولت ایران به کنوانسیون ۱۹۷۱ مواد روانگردان» در سال ۱۳۵۴ به تصویب رسید.
- آییننامه اجرایی و چهار جدول (فهرست) مربوط به این قانون در سال ۱۳۸۴ اصلاح شد.
- از سال ۱۳۸۹ برخی از مواد به دلیل میزان اثرگذاری و خطرپذیری، از فهرست مواد روانگردان خارج و ذیل ماده ۸ قانون مبارزه با مواد مخدر قرار گرفتند.
🧩 تمایز از قانون مبارزه با مواد مخدر
| موضوع | قانون مواد روانگردان | قانون مبارزه با مواد مخدر |
|---|---|---|
| نوع مواد | مواد شیمیایی و دارویی با اثر روانی (غیر تریاکی) | مشتقات و ترکیبات طبیعی تریاک، حشیش و مواد سنتتیک مشابه |
| قواعد تکرار و تعدد جرم | تابع قانون مجازات اسلامی | مقررات ویژه در مواد ۲۲ و ۲۳ قانون مبارزه با مواد مخدر |
| جزای نقدی، تقسیط و تبدیل | مطابق آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی | تابع آییننامه خاص ستاد مبارزه با مواد مخدر |
| تناسب مجازات | تابع قانون کاهش حبس تعزیری ۱۳۹۹ | تابع جداول خاص و میزان وزن مواد |
| مرجع صالح رسیدگی | دادگاه کیفری ۲ (حسب مورد: دادگاه عمومی جزایی یا دادگاه انقلاب در مصادیق خاص) | عمدتاً دادگاه انقلاب |
📚 نکته کلیدی
این قانون تابع عمومات حقوق کیفری است و مقررات خاص قانون مبارزه با مواد مخدر (مثل مجازات اعدام، مصادره اموال، ارتکاب چندباره و …) در آن اعمال نمیشود.
🧾 اصلاحیه سال ۱۳۸۹ – الحاق به ماده ۸ قانون مبارزه با مواد مخدر
به موجب مصوبه سال ۱۳۸۹، شش ماده روانگردان از فهرست این قانون خارج و تحت ماده ۸ قانون مبارزه با مواد مخدر قرار گرفتند:
| ردیف | نام شیمیایی | نام معمول |
|---|---|---|
| ۱ | لیزرجاید (LSD / LSD-25) | اِلاِسدی |
| ۲ | متیلندیاکسیمتآمفتامین (MDMA) | اکستازی |
| ۳ | آمفتامین | اسپید / آمفتامین خالص |
| ۴ | متامفتامین | شیشه |
| ۵ | فلونیترازپام | داروی خوابآور قوی (روفیزیکال) |
| ۶ | گاما هیدروکسی بوتیریک اسید (GHB) | جیاچبی، مخدر مایع |
⚠️ مجازات این مواد از سال ۱۳۸۹ مطابق ماده ۸ قانون مبارزه با مواد مخدر تعیین میشود (و نه قانون مواد روانگردان).
🧮 جداول چهارگانه (فهرستها)
✅ جدول شماره ۱ (جدول مواد با «مجازات شدید»)
ویژگیها:
- شامل مواد روانگردان با قدرت توهمزایی و اعتیادآوری بالا است (مانند LSD, DMT, PCB و THC).
- قانونگذار در این جدول تناسب را لحاظ نکرده؛ هر مقدار از ماده مشمول همان مجازات است.
مجازاتها در جدول ۱:
| نوع رفتار | میزان ماده | مجازات |
|---|---|---|
| ساخت و تولید | هر مقدار | حبس درجه ۱ (۲۵ سال تا ابد یا اعدام در موارد خاص) |
| فروش یا عرضه برای فروش | هر مقدار | ۳ تا ۱۵ سال حبس |
| حمل یا نگهداری | تا ۱۰ گرم | ۲ تا ۱۰ سال حبس |
| حمل یا نگهداری | بالای ۱۰ گرم | ۳ تا ۱۵ سال حبس |
| وارد کردن (قاچاق ورودی) | بالای ۱۰ گرم | حبس درجه ۱ |
| وارد کردن | تا ۱۰ گرم | ۲ تا ۱۰ سال حبس |
مهمترین مواد جدول ۱ (نمونهای):
لیزرجاید (LSD)، دیامتی، تتراهیدروکانابینول (THC)، پسیلوسین و پسیلوسایبین، برولامفتامین، پی.سی.پی، ام.دی.ام.ا و موارد مشابه.
✅ جداول شماره ۲، ۳ و ۴ (مجازات خفیفتر)
مشخصات مشترک:
| رفتار | مجازات |
|---|---|
| واردات، صادرات یا تولید | ۶۱ روز تا ۳ سال حبس |
| فروش یا عرضه برای فروش | ۶۱ روز تا ۳ سال حبس |
| نگهداری یا حمل | تا ۶ ماه حبس (درجه ۷) |
| مصرف شخصی بدون مجوز (در حد متعارف) | معاف از مجازات (تبصره ماده ۹) |
تبصره مهم ماده ۳:
در این قانون، درصد خلوص ملاک نیست؛ حتی اگر ماده ناخالص باشد، خالص محسوب میشود.
📘 مثالهای مواد در جداول ۲ تا ۴
| جدول | نمونه مواد |
|---|---|
| جدول ۲ | آمفتامین، متامفتامین، متیل فنیدیت (ریتالین)، فنتیلین |
| جدول ۳ | فلونیترازپام، پنتازوسین، آموباربیتال |
| جدول ۴ | دیازپام، آلپرازولام، کلونازپام، فنوباربیتال، زولپیدم و سایر داروهای آرامبخش و خوابآور |
⚖️ تبصره و نکات تفسیری مهم
- قانون کاهش مجازات حبس تعزیری ۱۳۹۹ بر این قانون نیز حاکم است.
- تعدد و تکرار جرم تابع عمومات مندرج در قانون مجازات اسلامی است (مواد ۱۳۴ تا ۱۳۹).
- جرایم خفیفتر (حبس تا ۶ ماه) مستقیماً در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ هستند و نیازی به کیفرخواست نیست.
- در تبصره ماده ۹ آمده است:
چنانچه مواد جداول ۲ تا ۴ برای مصارف شخصی و در حد متعارف باشد، ولو بدون مجوز، مرتکب از مجازات معاف است. - میزان خلوص بیاثر است → همه مواد ناخالص، در حکم خالص محسوب میشوند (تبصره ماده ۳).
- توزیع یا نگهداری دستهجمعی (شبکهای) مشمول تشدید مجازات به استناد ماده ۱۳۴ ق.م.ا خواهد بود.
📑 جمعبندی تحلیلی
| عنوان | توضیح |
|---|---|
| ماهیت حقوقی | قانون عام تبعی به کنوانسیون ۱۹۷۱؛ تابع عمومات قانون مجازات اسلامی |
| منطق کیفردهی | شدت مجازات براساس نوع جدول و میزان خطر، نه مقدار |
| مجازات ساخت، تولید و واردات (جدول ۱) | سنگینترین مجازاتها (حبس درجه ۱) |
| مجازات نگهداری و مصرف شخصی (جداول ۲ تا ۴) | سبکتر و گاه معاف از مجازات (در حد مصرف شخصی) |
| مرجع صالح | دادگاه کیفری ۲؛ در موارد عمده و قاچاق سازمانیافته، دادگاه انقلاب |
| قانون حاکم بر جزای نقدی و تقسیط | قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری |
| اصلاحیه ۱۳۸۹ | خروج ۶ ماده اصلی توهمزا و مخدر از فهرست و ارجاع به قانون مواد مخدر |
| قاعده تناسب | تابع «قانون کاهش حبس تعزیری ۱۳۹۹»، نه میزان ماده |
